Cây tía tô là một loại cây rau quen thuộc đối với người dân Việt Nam, sở dĩ chúng ta gọi nó là tía tô vì màu đỏ tía của nó. Tía tô mặc dù là loại cây rau, nhưng nó thật sự quý giá bởi vì dược tính của nó. Như vậy tía tô vừa mang tính phổ thông, bình dân, ai cũng có thể tiếp cận. Lại có thể chữa bệnh, cải thiện sức khỏe. Bài này chúng ta sẽ tìm hiểu về các loại cây tía tô và đặc điểm của nó.
Nội dung:
- Tía tô là cây gì?
- Tía tô tiếng Anh
- Tía tô xanh
- Tía tô đỏ – tía tô nhật bản
- Tía tô đất
- Tía tô cảnh
- Cách trồng tía tô
Tía tô là cây gì?
Cây tía tô là loại cây cỏ, thân thẳng đứng, có lông. Lá tía tô có đầu nhọn, mép hình răng cưa. Hoa tía tô có màu trắng hoặc tía nhạt. Gân lá màu tía. Lá có thể màu xanh hoặc mặt trên xanh, mặt dưới tía hoặc cả lá đều màu tím tùy theo loại giống cây.
Cây tía tô là cây dược liệu. Mặc dù được dùng trong bữa ăn hàng ngày như rau. Trong 100 gram tía tô có các thành phần sau:
- Năng lượng: 25 kcal
- Protein: 2,9g
- Carbohydrate: 3,4g
- Chất xơ: 3,6g
- Caroten: 5520mcg
- Vitamin C: 13mg
- Canxi: 190mg
- Phospho: 18mg
- Sắt: 3,2mg
- Natri: 3mg
- Kali: 284mg
- Magie: 112mg
- Kẽm: 0,86mg
- Mangan: 0,73mg
- Đồng: 460mcg
Và các thành hoạt chất sau glycoside, alkaloid, flavonoid, saponin, tannin, phytosterol, tocopherol, polyphenol, nhựa, tinh dầu. Về mặt dinh dưỡng, tía tô còn có axit oleic, linoleic và linolenic (omega 9, 6, 3)
Cây tía tô thường dùng ở Việt Nam có gân lá và mặt dưới màu tía, mặt trên màu xanh. Viền lá màu tía. Ngoài ra còn có một số loại tía tô khác được đề cập bên dưới.
Lá tía tô có hình dạng tương tự lá kinh giới. Đặc biệt với loại tía tô xanh thì nhìn cực kỳ tương tự. Điểm khác biệt của chúng đó là kích thước, hương thơm, và màu sắc của gân lá.
Xem cách phân biệt kinh giới và tía tô.
Tía tô tiếng Anh
Cây tía tô tiếng Anh có đến 3 từ khác nhau, mỗi từ có nguồn gốc, nơi xử dụng khác nhau. 3 từ tiếng tía tô trong tiếng Anh đó là, Perilla, Shiso, Melissa.
Từ Perilla được sử dụng nhiều ở Châu Âu, nhưng không có trong tự điển Cambridge hay Oxford online. Đây là từ được người bản xứ sử dụng.
Từ Shiso có nguồn gốc từ Nhật Bản được lấy âm và phiên âm qua tiếng Anh. Từ này do vậy là từ mượn từ tiếng Nhật, không hoàn toàn là từ gốc của tiếng Anh.
Từ Melissa lại là từ đến từ tự điển của Google. Tuy nhiên, từ này trên thực tế lại ít được dùng tới. Khuyến nghị các bạn dùng từ Perilla ở trên.
Trong khoa học tía tô có các tên gọi sau tùy theo giống loại: Perilla frutescens L. Britt, Perilla macrostachya, Perilla ocymoides, Perilla urticifolia, Ocimum frutescens
Cây tía tô xanh
Cây tía tô xanh này có có nguồn gốc từ Nhật Bản, là một loại rau gia vị trong các món ăn truyền thống của Nhật Bản. Bởi tía tô xanh có vị khá cay nồng và thơm so với những loại tía tô khác. Các món ăn truyền thống Nhật Bản đó có thể kể đến như sasimi, sushi…
Cây tía tô đỏ – tía tô nhật bản
Cây tía tô đỏ này cũng nguồn gốc từ Nhật Bản. Loại tía tô này nhìn vào thì thấy hoàn toàn màu đỏ. Lá mặt trên, mặt dưới đều màu đỏ. Nên được gọi là cây tía tô đỏ.
Trong các loại tía tô, bao gồm loại tía tô thông dụng ở Việt Nam, thì tía tô đỏ có dược tính tốt nhất. Nếu bạn cần uống hoặc ăn tía tô mỗi ngày để cải thiện sức khỏe, hoặc chữa bệnh thì tía tô đỏ là lựa chọn tốt nhất. Đặc điểm dược tính của các loại tía tô về cơ bản là như nhau.
Cây tía tô đất
Cây tía tô đất có tên khoa học là Melissa officinalis. Là một loại thảo dược có lá nhìn tựa lá cây bạc hà. Ăn lại có mùi thơm sả chanh, nên được gọi là cây bạc hà chanh.
Tía tô đất có nguồn gốc Trung Á, thích hợp vùng có khí hậu ấm. Ở các quốc gia ôn đới và cận nhiệt đới đều có trồng loại cây này. Mặc dù loại cây này có mùi vị khác với tía tô thường gặp ở Việt Nam, nhưng nó cũng là một loại thảo mộc. Các tác dụng dược tính cũng tương tự như an thần, trị mụn, viêm loét da, đau thấp khớp ….
Cây tía tô cảnh
Cây tía tô cảnh mặc dù được gọi là tía tô, cũng thuộc họ hoa môi Lamiaceae, nhưng nó không phải là các loại tía tô rau chúng ta nói ở trên. Tên chính thức của nó là cây lá gấm.
Tên khoa học: Solenostemon scutellarioides.
Tên tiếng Anh: Coleus Blumei.
Giống cây này xuất xứ từ Java và các đảo của Indonesia, là một loại cây cảnh.
Tía tô cảnh đẹp không phải bởi hoa. Nó đẹp bởi lá màu sắc sặc sỡ. Lá tía tô cảnh có nhiều màu phối hợp với nhau. Vàng, đỏ, xanh lục, trắng. Bởi vậy sẽ tạo ra cảnh sắc lung linh đầy ấn tượng.
Ý nghĩa của tía tô cảnh
Cây tía tô cảnh mang ý nghĩa đem lại sự may mắn và sức khỏe. Có một châu tía tô cảnh ở trong nhà có lẻ sẽ đem lại một không khí tươi mới, vui vẻ hơn. Ngôi nhà cũng tươi tắn sinh động, tránh buồn tẻ.
Đặc điểm tía tô cảnh
Cây tía tô cảnh là cây thân thảo, trồng và sống quanh năm. Cây mọc dạng bụi thấp. Chiều cao chỉ từ 30 cm- 50 cm. Lá có mép lá viền vàng, xanh tươi thậm chí một màu sắc ngẫu nhiên nào đó. Hoa nhỏ màu trắng, mọc ở cụm đầu cành. Cuốn hoa ngắn.
Tía tô cảnh là cây ưa nắng, tốt nhất là nắng đông.
Nhược điểm của loài cây này là dễ bị tấn công bởi loài rệp trắng. Loại rệp trắng này nhìn như bông, bám ở nách lá, thân cây.
Nếu bạn ưa thích loại cây này có thể mua hạt về để gieo trồng. Kỹ thuật gieo trồng chăm sóc, bạn có thể tham khảo ở mục bên dưới.
Cách trồng cây tía tô
Tía tô là loại cây dễ trồng, ưa sáng, ưa ẩm. Bạn có thể trồng chúng ở trên sân thượng trong các chậu lớn, thấp hoặc thùng sốp. Việc trồng tía tô tại nhà đảm bảo bạn có rau sạch để sử dụng hàng ngày.
Thời gian thu hoạch của tía tô là sau 2 tháng. Bạn dùng kéo để cắt tỉa các lá lớn của cây. Việc thu hoạch có thể kéo dài cả năm nếu bạn chăm sóc tốt.
Loại đất dùng để trồng thì tốt nhất chọn loại đất mùn tơi xốp.
Ươm hạt, trồng cây con
Việc đầu tiên là ươm hạt. Các bạn nên ươm cây con ở khu vực mát mẻ, không bị nắng gắt. Hạt được rải trên mặt đất và phủ một lớp đất mỏng 1 cm. Việc tưới nước cho hạt nảy mầm nên được duy trì nhiều lần trong ngày để đảm bảo đất không bị khô. Sau 7 ngày hạt sẽ nảy mầm
Bạn có thể chọn phương pháp giâm cành để trồng cây tía tô nhanh hơn. Nhưng phương pháp này sẽ cho ra các cây yếu hơn, năng suất không cao so với ươm hạt để trồng cây con.
Chăm sóc cây
Sau khi hạt đã nảy mầm ra cây con bạn nên tiến hành bón phân để cung cấp dưỡng chất cho cây. Bạn nên chọn phân chuồng, tốt nhất là phân gà, để bón cây. Tránh sử dụng các loại phân hóa học gây hư hại đất, không hữu cơ. Cũng như không dùng các loại chế phẩm diệt sâu bọ, kích thích ra lá v.v…. Bản thân cây tía tô có khả năng kháng sâu bệnh mạnh mẽ. Bạn chỉ cần chăm sóc cây khỏe mạnh là không có các vấn đề sâu bệnh.
Khi cây đã lớn hơn, bạn có thể trồng cây con xuống đất ở trong các chậu ngoài nắng. Tía tô cần nắng và không gian để phát triển. Nên khoảng cách giữa các cây được cho là hợp lý là 30 cm. Lúc này cây sẽ cho lá to hơn.
Việc tưới tiêu nên thực hiện vừa đủ. Mùa nắng thì 2 lần/ngày. Mùa mưa là 1 lần/ngày hoặc khỏi tưới nếu ngày đó trời mưa. Dưới thùng sốp, chậu nên có khả năng thoát nước, tránh tình trạng ngập úng.
Việc bón phân bổ sung cho cây nên được thực hiện định kỳ 1 tuần/ 1 lần nhằm đảm bảo dinh dưỡng cần thiết cho cây.
