Bài viết giới thiệu các tác phẩm văn học và nghệ thuật giúp người đọc có cái nhìn rõ hơn về vai trò của phụ nữ trong xã hội Nhật, một trong những quốc gia giàu có nhất thế giới.
Trong chỉ số Glass-Ceiling năm 2022 của The Economist. (Thước đo hàng năm về vai trò và ảnh hưởng của phụ nữ trong lực lượng lao động ở 29 quốc gia). Nhật Bản nằm ở nhóm cuối cùng, chỉ trên có Hàn Quốc. Báo cáo Khoảng cách Giới tính Toàn cầu năm 2022 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, cũng tính đến yếu tố đại diện chính trị đã xếp Nhật Bản ở vị trí thứ 116 trong số 146 quốc gia.
Điều đó sẽ không mấy ngạc nhiên đối với phụ nữ Nhật Bản. Những người đã quen sống trong một xã hội gia trưởng nghiêm khắc. Chính phủ mong muốn tạo ra một xã hội “trong đó tất cả phụ nữ đều tỏa sáng”. Một khẩu hiệu dường như vô tình mang tính mỉa mai. Bởi phụ nữ Nhật Bản luôn sống dưới cái bóng của đàn ông.
Murasaki Shikibu, một cung nữ của triều đình vào thế kỷ 11, người đã viết “Truyện kể về Genji”. Được cho là cuốn tiểu thuyết đầu tiên trong lịch sử mô tả sự phân biệt đối xử mà cô phải chịu đựng. Cô ấy đã viết trong nhật ký của mình rằng. Cha cô ấy thường thở dài và nói, “Giá như con là một cậu bé.”
Tình cảnh như vậy đã quen thuộc với phụ nữ Nhật Bản. Họ thường từ bỏ tham vọng nghề nghiệp để ưu tiên cho chồng con. Họ ít xuất hiện hơn trong cuộc sống công cộng so với phụ nữ ở các nước giàu khác. Những cuốn sách sau đây sẽ giúp soi sáng vai trò những người phụ nữ Nhật trong xã hội.
1. Cái hố (The Hole – Japanese: 穴) – của Oyamada Hiroko
Cuốn sách đầy ám ảnh này, của một trong những tiểu thuyết gia hứa hẹn nhất của Nhật Bản, là sự tôn kính đối với “Alice ở xứ sở thần tiên” của Lewis Carroll. Nhưng cái hố trong câu hỏi không dẫn đến một thế giới giả tưởng, nơi có người thợ làm mũ điên và những bữa tiệc trà, thay vào đó, nó là một con mương đầy bùn bên cạnh một con sông mà Asahi, nhân vật nữ chính của cuốn sách, rơi xuống. Sau khi cô chuyển đến quê hương của chồng mình ở vùng nông thôn.
Cuốn tiểu thuyết của Oyamada mô tả cuộc sống của một bà nội trợ ở Nhật Bản. Nó được miêu tả như một trong những điều tầm thường đến nát lòng. Asahi từ bỏ công việc văn phòng bán thời gian để chuyển đến sống cùng chồng. Bạn của cô ấy mô tả việc thay đổi này là “một cuộc trốn thoát khỏi sự cực nhọc của công ty để bước vào thế giới của gia đình”, là “giấc mơ” của một người phụ nữ.
Nhưng chỉ mất chưa đầy một ngày để Asahi cảm thấy mệt mỏi với cuộc sống mới. Những người hàng xóm gọi Asahi là “cô dâu”. Nhằm làm giảm sự tồn tại của cô ở tình trạng hôn nhân. Mà không nhấn mạnh đến các vai trò khác của phụ nữ trong gia đình. Một cách nhìn nhận khắc nghiệt về việc cô không có con. Sự nhàm chán thật kinh khủng. Và trớ trêu thay, một cái hố hoàn toàn vừa vặn với cơ thể của Asahi vừa trở thành lối thoát vừa là minh chứng cho giới hạn của cuộc sống mới của cô.
2. Người lạ trong thành phố Shogun – của Amy Stanley
Vào năm 1804, một bé gái tên là Tsuneno được sinh ra trong một gia đình tu sĩ Phật giáo tại một ngôi làng Nhật Bản trên bờ biển đầy tuyết. Nhưng thay vì sống một cuộc sống đoan trang, ngoan đạo như mong đợi. Cô đã sớm trải qua ba cuộc hôn nhân và bỏ trốn đến Edo. Thành phố ngày nay được gọi là Tokyo.
Cũng phi thường như cuộc sống khác thường của Tsuneno là sự tái tạo tỉ mỉ của Amy Stanley về nó. Nhà sử học đã sử dụng những bức thư, nhật ký, biên lai thuế và các tài liệu lưu trữ khác được viết bằng tiếng Nhật cổ. Kể câu chuyện về một người phụ nữ đã từ chối những nỗ lực của gia đình để khiến cô ấy “trở lại cuộc sống ngột ngạt” trong làng.
Stanley đã làm việc chăm chỉ xuyên suốt cuốn sách hấp dẫn và biến Tsuneno thành một nữ anh hùng đấu tranh cho nữ quyền. Một cô gái thông minh sinh ra trước thời đại và luôn “tuyên bố những gì là của mình”. Nhưng trên bằng chứng được cung cấp ở đây, nó thực sự không phải như vậy. Tsuneno thú vị và đáng ngưỡng mộ chính xác bởi vì cô ấy đã ở trong thời đại của mình. Cái cách mà cô ấy đối đầu với cuộc sống, chính sự bình thường của cô ấy và nhiều lần thất bại khi không đạt được điều mình muốn đã khiến câu chuyện của cô ấy trở nên vô cùng hấp dẫn.
3. Healing Labor – của Gabriele Koch
Bất kỳ du khách nào đến Tokyo, thủ đô của Nhật Bản, sẽ nhận thấy tình dục ở khắp mọi nơi. Hình ảnh anime những cô gái với bộ ngực ngoại cỡ mỉm cười nhìn xuống từ biển quảng cáo. Phụ nữ thường lảng vảng trên đường phố dụ dỗ đàn ông vào các tiệm mát xa mà cũng có thể là nhà chứa.
Bất chấp sự phổ biến của tình dục, cuộc sống của những phụ nữ làm việc trong ngành công nghiệp tình dục có xu hướng trở nên vô hình. Cuốn sách dân tộc học của Gabriele Koch dựa trên hai năm nghiên cứu thực địa mang đến cho độc giả cái nhìn thoáng qua về cách những người hành nghề mại dâm ở Nhật Bản coi trọng công việc của họ.
Bà Koch gợi ý rằng có nhiều sự chồng chéo giữa ngành công nghiệp tình dục và lực lượng lao động phổ thông hơn dự kiến. Phụ nữ ở văn phòng thường bị coi là lao động rẻ, bị giao cho những công việc chân tay như phục vụ trà. Họ ít có cơ hội thăng tiến hơn nam giới. Hoạt động mại dâm bị kỳ thị nhưng được trả lương cao hơn. Nhiều phụ nữ tham gia bán dâm bên cạnh công việc văn phòng.
Như tiêu đề của cuốn sách gợi ý, nhiều người trong ngành mại dâm coi công việc của họ là iyashi, hay “healing”. Trong văn hóa đại chúng, sự cực nhọc của những người làm công ăn lương để nuôi sống gia đình họ thường được so sánh với sự hy sinh quên mình của các võ sĩ đạo. Vì vậy, giải trí tình dục được coi là một phương tiện để trẻ hóa năng lực sản xuất của họ. Những người phụ nữ mà Koch gặp thường tự hào về việc chữa lành vết thương tinh thần cho đàn ông.
4. Masks (Japanese: 女面)- của Enchi Fumiko
Cuốn tiểu thuyết nhiều tầng này (xuất bản năm 1958) được nhiều người xem là một kiệt tác. Cốt truyện của nó tập trung vào Yasuko. Một phụ nữ xinh đẹp được hai người đàn ông khao khát. Nhưng số phận của Yasuko chủ yếu được quyết định bởi người mẹ chồng ghen tị của cô, Mieko.
Enchi Fumiko minh họa một cách sống động những phẩm chất xảo quyệt, hoặc có lẽ là quỷ quái, của các nhân vật nữ. Nhưng cô ấy cũng gợi ý rằng cô ấy có thể đang làm một cách trớ trêu như vậy. Nhằm đánh vào sự sẵn sàng của người đọc để rơi vào ý tưởng về một người phụ nữ nguy hiểm.
Chủ nghĩa tượng trưng từ noh, một hình thức kịch múa truyền thống của Nhật Bản tràn ngập cuốn tiểu thuyết. Nó cũng liên quan đến “Truyện kể về Genji”, mà chính Enchi đã dịch sang tiếng Nhật hiện đại. Nhưng bên dưới hình ảnh đó là lập luận trung tâm của tác giả: “Giống như có một nguyên mẫu phụ nữ là đối tượng cho tình yêu vĩnh cửu của đàn ông, thì cũng phải có một nguyên mẫu coi cô ấy là đối tượng của nỗi sợ hãi vĩnh viễn của anh ta, có lẽ là đại diện cho cái bóng của hành động xấu xa của chính mình.” Cốt truyện hấp dẫn, cũng như năng lực văn chương tuyệt vời của Enchi.
5. Sound of the Mountain – Directed by Naruse Mikio (1954)
Naruse Mikio, một đạo diễn không được biết đến rộng rãi ở phương Tây. Nhưng ông ấy xứng đáng được như vậy. Trong suốt sự nghiệp kéo dài 4 thập kỷ của mình, đỉnh cao là vào những năm 1950, Naruse đã làm những bộ phim tập trung vào sự đồng cảm sâu sắc đối với phụ nữ thuộc mọi tầng lớp xã hội. Tsukasa Yoko, nữ diễn viên từng xuất hiện trong một số phim của ông, từng nói: “Ông ấy hiểu rất rõ tâm lý phụ nữ”.
Trong “Âm thanh của núi” – Sound of the Mountain, một chuyển thể xuất sắc từ kiệt tác văn học cùng tên của Kawabata Yasunari. Naruse thoát ra khỏi mối quan tâm của cuốn tiểu thuyết về sự già đi (tựa đề đề cập đến điềm báo về cái chết). Thay vào đó, ông tập trung vào những cuộc đấu tranh của phụ nữ. Từ những tai ương trong nhà của Kikuko, một bà nội trợ ngoan ngoãn cho đến mặt trái đen tối của cuộc đời nhân tình của chồng cô. Ông thậm chí còn thay đổi tình tiết của cuốn tiểu thuyết gốc để giúp Kikuko thoát khỏi cuộc hôn nhân đau khổ của cô.
Bộ phim của Naruse, phát hành năm 1954, là một bức chân dung đáng chú ý về hoạt động bên trong của một gia đình Nhật Bản thời hậu chiến và vị trí của phụ nữ trong xã hội. Ngài Kazuo Ishiguro, người đoạt giải Nobel văn học người Anh gốc Nagasaki, đã coi Naruse là một trong những đạo diễn yêu thích của mình.
