Chúng ta đang sống trong một giai đoạn hết sức nhạy cảm. Có lẻ phần nhiều trong chúng ta đều không nhận thức rõ cơn sóng dữ dội đang lao tới. Tôi nhớ cả thế giới này phấn khích như thế nào khi ChatGPT ra đời. Mọi người đều rất hồ hỡi, ngạc nhiên, thú vị, đầy hào hứng. Ngày ChatGPT ra đời, là ngày đánh dấu cơm ăn, áo mặc, tương lai, công sức, dự định của các bạn sẽ phải đối diện với sự biến chuyển lớn lao. Một làn sóng sa thải khổng lồ bởi AI sẽ đến. AI sẽ lấy đi những công việc quen thuộc gắn bó của các bạn. AI sẽ lấy đi niềm tự hào, sự tự tin trong lòng các bạn. Và quan trọng nhất là AI lấy đi kế sinh nhai của gia đình bạn.
Nếu bạn đang hi vọng là sự chuyển biến này chậm thôi. Bạn có lẻ sẽ có kịp thời gian để thích ứng. Bạn sẽ học một nghề mới, bắt đầu lại từ đầu. Nhưng sự thực là quá trình này đang diễn ra rất nhanh. Nhanh đến mức các bạn không ngờ đâu. Nó sẽ gây ra một sự xáo trộn xã hội to lớn. Thậm chí nó có thể gây bất ổn đến các thể chế chính trị nếu chính phủ ở các nước không sớm chuẩn bị ứng phó. Đó là điều được thảo luận tại Diễn đàn Kinh tế Thế Giới.
Cách mạng Công nghiệp 4.0 – Làn sóng sa thải bởi AI được báo trước
Cách đây 3 năm, các bạn hẳn nghe đến nhàm câu cửa miệng của các quan chức “Thời 4.0“. Đây chắc chắn là các vị đã được phổ cập từ các hội nghị thế giới.
Các bạn trẻ cũng đôi khi cửa miệng câu này “Thời 4.0 mà”. Thời 4.0 đó là khái niệm về cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Cuộc cách mạng được các hội nghị cấp cao cảnh báo là sự thay đổi mang hàm số mũ chứ không phải là thay đổi tuyến tính như các cuộc cách mạng trước. Nếu các cuộc cách mạng trước khiến cơ cấu lao động xã hội thay đổi mạnh mẽ. Làn sóng thất nghiệp ở cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 2 đã từng gây ra các cuộc bạo động, đập phá công xưởng sản xuất. Thì lần này là sự bùng nổ có thể gây bất ổn xã hội và các thể chế chính trị.
Sức mạnh của AI
Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 này có yếu tố cốt lõi là trí tuệ nhân tạo AI. Làn sóng sa thải sẽ đến bởi AI. AI là trí tuệ nhân tạo, nó có thể làm các công việc mà trước đây chỉ có con người làm được. Tức là máy móc, máy tính hiện nay vẫn không làm được, nhưng AI có thể làm được.
Các công việc đơn giản như công việc của kế toán – Thanh toán cho nhà cung cấp, làm hóa đơn đến báo cáo tài chính. Cho đến các công việc trí óc của dân công nghệ – Viết code phần mềm. Cho đến công việc sáng tạo như thiết kế ảnh, sáng tạo ảnh. Hay công việc văn phòng như tư vấn, hỗ trợ khách hàng, tạo tin tuyển dụng, viết thông cáo báo chí, xây dựng chiến dịch tiếp thị ….
Công việc của bạn càng logic càng dùng nhiều tới máy tính thì khả năng bạn bị cướp công việc càng cao. Và bạn đã nghĩ tới công việc tương lai mà AI không thể thay thế cho bản thân và gia đình mình chưa?
Làn sóng sa thải người lao động bởi chuyển đổi AI
Vào thời điểm đại dịch, các công ty công nghệ đã tuyển dụng thêm rất nhiều nhân công lao động. Tháng 12/2019 nhân sự của Google là 119.000 người. Đến tháng 9/2023, nhân sự của Google là 182.000 người. Nhưng gió đã đổi chiều. Đến cuối thời điểm năm ngoái, các công ty công nghệ đã sa thải toàn bộ nhân viên đã thuê trong thời kỳ đại dịch.
Làn sóng sa thải người lao động bởi sự chuyển đổi AI vừa chưa hề dừng lại, mà đang tăng tốc. Không một công ty nào muốn bị bỏ lại phía sau trong cuộc chiến AI này.
Làn sóng sa thải bởi AI tại nước ngoài
Trong những tháng đầu năm 2024, gần 100 công ty công nghệ bao gồm Meta, Amazon, Microsoft, Google, TikTok đã sa thải tổng cộng khoảng 25.000 nhân viên. Việc sa thải này thực hiện ở các mô nhỏ lẻ ở từng bộ phận hoặc thực hiện sa thải hàng loạt.
Ngày tuần trước Discord thông báo sẽ sa thải 17% nhân viên. Amazon cũng sa thải hàng trăm nhân viên ở dịch vụ phát trực tuyến Twitch, Prime Video và MGM Studio. Xeros tuyên bố cắt giảm 15% trong tổng số 23.000 lao động của công ty. Unity Software cũng thông báo cắt giảm 25% nhân sự.
Làn sóng sa thải bởi sự chuyển đổi AI đã bắt đầu từ 2023. Google đã sa thải đến 12.000. Meta cũng sa thải hàng loạt lên đến 21.000 người. Amazon là 27.400 người. Tất nhiên không thể không đề cập đến Microsoft, một công ty gạo cội trụ cột của ngành công nghệ. Công ty này cũng sa thải đến 11.100 người lao động.
Ngành ngân hàng cũng chịu sự tác động sự chuyển đổi 4.0 không nhỏ. Làn sóng sa thải bởi AI tại ngân hàng đã khiến 20 ngân hàng lớn nhất thế giới cắt giảm ít nhất 61.905 việc làm trong năm 2023.
Làn sóng sa thải bởi AI tại Việt Nam
Với nền kinh tế mở thì Việt Nam cũng sẽ không tránh khỏi làn sóng sa thải bởi sự chuyển đổi AI. Tuy có thể quá trình này sẽ chậm nhịp một chút so với các nước đầu tàu. Nhưng kết quả cuối cùng sẽ không khác biệt.
Các công ty công nghệ tại Việt Nam cũng đang thực hiện việc sa thải hàng loạt trên quy mô lớn. Thegioididong.com và Điện Máy Xanh trong năm 2023 đã đóng cửa 206 cửa hàng. Bạn cũng nghe báo chí thông báo về việc sa thải hàng loạt nhân sự của Thế giới di động. Đến nay công ty này đã cắt giảm 14.800 nhân sự sau một thời gian dài bành trướng nhanh chóng.
Ông Nguyễn Đức Tài, chủ tịch HĐQT Thế Giới Di Động, nhận định rằng. Đúng ra Thế giới Di Động phải thực hiện việc này nhanh hơn, quyết liệt hơn, sớm hơn.
Ngành chịu nhiều rủi ro sa thải bởi AI nhiều nhất
Theo nguyên tắc là ngành nào làm việc dùng máy tính càng logic, tính chất công việc mang tính lập lại thì càng dễ bị AI thay thế, càng dễ bị sa thải bởi AI. Vậy bạn có thể đoán được một phần là ngành nào rồi chứ?
Tại Việt Nam theo báo cáo Navigos Group thì ngành chứng kiến tỷ lệ sa thải cao nhất chính là công nghệ thông tin. Tỷ lệ sa thải của ngành này chiếm 1/3 tổng số nhân sự bị cắt giảm của tất cả các ngành.
Còn theo Layoffs.fyi thì số lượng công ty công nghệ thế giới sa thải nhân viên trong năm 2023 cao hơn 1.061 công ty.
Các ngành rủi ro tiếp theo đó là ngành tư vấn, kế toán, giám sát. Như Google năm ngoái sa thải đến 12.000 nhân viên, chủ yếu là ở bộ phận giám sát quảng cáo. Bởi vì bây giờ AI có thể tự động làm tất cả việc đó.
Ngành tư vấn, support, hỗ trợ khách hàng thì bạn nên nghĩ đến ChatGPT. Trí tuệ nhân tạo có thể thay thế bạn để làm những công việc mang tính chất lặp lại ấy.
Nỗ lực sa thải nhân sự bởi chuyển đổi AI
Các công ty đều đang nỗ lực sa thải nhân viên nếu họ có thể thay thế nhân lực của mình bằng trí tuệ nhân tạo. Đó là một tin không vui với những người lao động. Nhưng thực sự các công ty đang nỗ lực làm điều đó. Vì mục tiêu cao nhất của các ông chủ bao giờ cũng là lợi nhuận. Các giá trị như văn hóa công ty, lòng trung thành chỉ xếp hàng sau và có thể không còn cần thiết nếu họ có thể thay thế một trí tuệ không tình cảm và trung thành tuyệt đối.
61% các công ty lớn của Mỹ có kế hoạch sử dụng AI trong năm tới. Khảo sát của CFO thì cho thấy 32% các công ty lớn nhỏ có kế hoạch sử dụng AI trong năm tới để thay thế nhân lực con người.
Cuộc khảo sát ngày 13/5-3/6 cho thấy 60% công ty trong năm qua đã dùng phần mềm, thiết bị, công nghệ bao gồm AI để tự động hóa các nhiệm vụ do nhân viên trước đây thực hiện.
Sự chuyển đổi AI này sẽ giúp cắt giảm rất nhiều chi phí, tăng lợi nhuận công ty. Thứ nhất nó sẽ giảm chi phí nhân công. Trong khi lại tăng sản lượng, chất lượng sản phẩm.
AI sẽ là người trợ giúp hay người thay thế?
Nhiều người đang nói với chúng ta rằng. AI sẽ không có tác động gì lớn. Chẳng qua là sự chuyển đổi. Thời đại sắp tới là thời đại của những người biết dùng AI. Một tương lai mà mọi người phải dùng AI. Những người không biết dùng AI sẽ bị đào thải.
Một số điều họ nói là đúng. Trong tương lai sắp tới, để sống sót thì nhiều người phải dùng AI. Kể các doanh nghiệp cũng vậy. Nhiều quỹ tài chính cũng đang dùng AI để thực hiện các quyết định tài chính. Quá trình quản lý tự động, thông minh ở các doanh nghiệp cũng cần AI. Các bộ phận tư vấn, hỗ trợ khách hàng có thể không cần thiết nữa. Các ngành công nghệ cũng chẳng cần quá nhiều người.
Nhớ lúc cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 3 diễn ra. Mọi người đều đổ xô vào ngành công nghệ thông tin. Đây là một ngành cực hot. Cách đây một năm có lẻ nhiều bạn trẻ còn đổ xô vào trường công nghệ thông tin. Nhưng thời cuộc diễn biến quá nhanh. Ngành công nghệ thông tin đang chứng kiến làn sóng sa thải bởi AI lớn nhất. AI có thể viết code. Vậy tại sao phải cần tuyển các bạn mới ra trường?
AI rõ ràng là người thay thế, không đơn giản là người hỗ trợ. Các chấn động xã hội sẽ dần lộ diện một cách sâu sắc.
Mối quan hệ giữa AI và lạm phát
Mọi người đang kỳ vọng rằng, AI sẽ làm giảm lạm phát. Bởi vì rõ ràng AI sẽ giảm chi phí, tăng năng suất và chất lượng. Giá cả sản phẩm, dịch vụ sẽ rẻ hơn. Như vậy lạm phát sẽ thấp hơn.
Nhưng mọi người đừng nhầm lẫn. Lạm phát không phải đơn giản là vấn đề về chi phí sản xuất và sản lượng sản suất. Lạm phát nằm ở mối tương quan cung tiền và sản lượng hàng hóa. Khi tiền được in ra thì lạm phát tất sẽ xảy ra.
Rủi ro trong quá trình chuyển đổi AI
Việc nỗ lực thúc đẩy ứng dụng AI trong các doanh nghiệp sẽ đem lại cơ hội to lớn. Nhưng đồng thời bên cạnh đó cũng có những rủi ro.
Như đầu tuần trước Thượng nghị sĩ Dân chủ Gary Peters, Chủ tịch Ủy ban An ninh Nội địa và Chính phủ cảnh báo rằng. Một số quỹ phòng hộ đã sử dụng AI thực hiện các quyết định tài chính. Hiện tại chưa có một khung pháp lý quy định lúc nào thì các quyết định phải do con người thực hiện, và khi nào thì có thể do trí tuệ nhân tạo thực hiện.
Trong tình huống sự chuyển đổi đang diễn ra nhanh chóng, thì có thể có một số tình huống sai lầm là không thể tránh khỏi.
