Điều không thể tranh cãi là văn học giúp đa dạng hoá trải nghiệm của chúng ta. Như George R. R. Martin từng nói: “Người đọc sách sống cả ngàn kiếp trước khi chết. Người không bao giờ đọc chỉ sống một cuộc đời.”
Khoảng 130 triệu cuốn sách đã được xuất bản trong lịch sử nhân loại. Một người đọc nhiều sẽ đọc khoảng 6.000 quyển sách trong đời. Hầu hết trong số đó không phải rất hay hoặc rất đáng nhớ. Sách cũng giống như con người. Chúng ta gặp nhiều nhưng yêu rất ít. Có lẽ chỉ có ba mươi cuốn sách sẽ thực sự gây ấn tượng với chúng ta. Chúng sẽ khác nhau đối với mỗi người, nhưng cách chúng ảnh hưởng đến chúng ta sẽ giống nhau.
Điều cốt lõi – và có lẽ là ngoài mong đợi – mà sách làm cho chúng ta là đơn giản hóa. Nghe có vẻ kỳ lạ nhỉ, bởi vì chúng ta thường nghĩ văn học là phức tạp. Nhưng có những cách hiệu quả để sách giúp tổ chức và làm rõ các mối quan tâm của chúng ta – và theo nghĩa này là đơn giản hóa.
Về cơ bản, bằng cách kể một câu chuyện, một cuốn sách đơn giản hơn nhiều so với trải nghiệm sống. Người viết đã bỏ qua một số lượng lớn tiểu tiết lẽ ra có thể được thêm vào (và trong cuộc sống luôn luôn phải có do tất yếu). Trong cốt truyện, chúng ta chuyển trực tiếp từ thời điểm quan trọng này sang thời điểm quan trọng tiếp theo – trong khi trong cuộc sống có vô số tình tiết phụ khiến chúng ta mất tập trung và bối rối. Trong một câu chuyện, các sự kiện quan trọng của một cuộc hôn nhân diễn ra trong vài chục trang sách: trong cuộc sống, chúng trải dài trong nhiều năm và xen kẽ với hàng trăm cuộc họp kinh doanh, các kỳ nghỉ, hàng giờ xem tivi, trò chuyện với cha mẹ, các chuyến đi mua sắm… Logic nén của một cốt truyện sửa chữa sự hỗn loạn của sự tồn tại: các liên kết giữa các sự kiện có thể trở nên rõ ràng hơn nhiều. Cuối cùng chúng ta dễ dàng hiểu những gì đang xảy ra.
Các nhà văn thường giải thích rất nhiều khi kể chuyện. Họ thường làm sáng tỏ lý do tại sao một nhân vật lại hành động như vậy; chúng tiết lộ những suy nghĩ và động cơ thầm kín của con người. Các nhân vật được xác định rõ ràng hơn nhiều so với những người chúng ta thực sự gặp. Trên trang giấy, chúng ta gặp những kẻ phản diện thuần khiết hơn, những anh hùng dũng cảm hơn, tháo vát hơn, những người có nỗi đau khổ rõ ràng hơn hoặc những đức tính nổi bật hơn bao giờ hết. Họ – và hành động của họ – cung cấp cho chúng ta những mục tiêu đơn giản hóa cho đời sống tình cảm của chúng ta. Chúng ta có thể yêu mến hoặc chê bai họ, thương hại hoặc lên án họ một cách gọn gàng hơn so với những mối quan hệ thực tế của chúng ta.
Chúng ta cần sự đơn giản hóa vì tâm trí của chúng ta bị kiểm soát bởi sự phức tạp của cuộc sống. Nhà văn, trong những dịp hiếm hoi nhưng cực kỳ quan trọng, đã nói ra những cảm xúc mà từ lâu chúng ta đã lảng tránh, chúng hiểu chúng ta hơn chúng ta biết chính mình. Họ dường như đang thuật lại những câu chuyện của chính chúng ta, nhưng với một sự rõ ràng mà chúng ta không bao giờ đạt được.
Văn học sửa chữa sự không rõ ràng vốn là bản chất của chúng ta. Chúng ta thường cảm thấy không biết nói gì; Chúng ta có thể bị ấn tượng bởi những hình ảnh đẹp như một con chim quay tròn trên bầu trời hoàng hôn; chúng ta nhận thức được một bầu không khí đặc biệt vào lúc bình minh, chúng ta yêu phong cách hơi hoang dã nhưng đầy cảm thông của ai đó, nhưng chúng ta đấu tranh để diễn đạt cảm xúc của mình; cuối cùng chúng ta chỉ có thể nhận xét: ‘thật tuyệt’.
Cảm xúc của chúng ta dường như quá phức tạp, tinh tế, mơ hồ và khó nắm bắt để chúng ta có thể giải thích được. Nhà văn lý tưởng tập trung vào một vài điều nổi bật: chuyển động chậm của nhánh cây lớn nhất; góc của miệng trong một nụ cười. Đơn giản hóa không phản bội sắc thái của cuộc sống, nó làm cho cuộc sống trở nên hữu hình hơn.
Các nhà văn vĩ đại xây dựng cầu nối với những con người mà nếu không thông qua sách thì chúng ta có thể đã coi là xa lạ hoặc thiếu thiện cảm. Họ đi xuyên qua cốt lõi chung của kinh nghiệm. Bằng cách chọn lọc và nhấn mạnh, chúng tiết lộ những điều quan trọng mà chúng ta chia sẻ. Họ chỉ cho chúng ta nơi để tìm.
Chúng giúp chúng ta cảm nhận. Chúng ta thường muốn trở nên tốt, chúng ta muốn quan tâm, chúng ta muốn cảm thấy ấm áp và dịu dàng – nhưng không thể. Dường như không có nơi chứa thích hợp nào trong cuộc sống bình thường của chúng ta để những cảm xúc của chúng ta có thể trút vào đó. Các mối quan hệ của chúng ta quá thỏa hiệp và căng thẳng. Có thể cảm thấy quá rủi ro khi rất tốt với một người có thể không đáp lại. Vì vậy, chúng ta không thể hiện nhiều cảm xúc; chúng ta đóng băng hơn. Nhưng rồi – trong những trang truyện – chúng ta gặp một người, có lẽ cô ấy rất xinh đẹp, dịu dàng, nhạy cảm, trẻ trung và sắp chết; và chúng ta khóc cho cô ấy và tất cả sự tàn ác và bất công của thế giới. Và chúng ta đi qua, không bị tàn phá, mà tươi tỉnh. Các cơ cảm xúc của chúng ta được luyện tập và sức mạnh mới của chúng giúp ích cho cuộc sống của chúng ta.
Không phải tất cả các cuốn sách nhất thiết phải chứa những phần đơn giản hóa mà chúng ta cần. Chúng ta thường không ở đúng chỗ để sử dụng kiến thức mà một cuốn sách cung cấp. Nhiệm vụ liên kết đúng cuốn sách với đúng người vào đúng thời điểm vẫn chưa nhận được sự quan tâm xứng đáng: báo chí và bạn bè giới thiệu sách cho chúng ta vì chúng phù hợp với họ mà không suy nghĩ kỹ tại sao chúng cũng có thể hiệu quả với chúng ta. Nhưng khi chúng ta tình cờ bắt gặp cuốn sách lý tưởng dành cho mình, chúng ta sẽ được trình bày một bản tường thuật rõ ràng hơn, sáng suốt hơn, có tổ chức hơn về những mối quan tâm và trải nghiệm của chính chúng ta: ít nhất trong một thời gian, tâm trí chúng ta trở nên ít bị che mờ hơn và trái tim của chúng ta trở nên nhạy cảm chính xác hơn . Thông qua sự đơn giản hóa của sách, chúng ta trở nên tốt hơn một chút khi trở thành con người thật của mình.
