Bạn có biết rằng các đồng tiền hiện tại trên thế giới đều không được đảm bảo bằng vàng? Nghĩa là đây là thời kỳ của tiền giấy. Các chính phủ có thể tự in tiền theo hạng mức tùy ý. Hầu hết các đồng tiền đều mất giá đều đặn mỗi năm, kể cả đồng đô la Mỹ. Đồng đô la có lẻ đã mất giá hơn 90% so với lúc ban đầu. Hệ thống tiền tệ hiện tại vẫn chưa có một cái tên chính thức. Nhưng cách đây 80 năm, đã từng tồn tại một hệ thống mà đồng tiền được đảm bảo bằng vàng. Đó là hệ thống Bretton Woods.
Hệ thống Bretton Woods ra đời cũng dẫn đến sự ra đời hai định chế tài chính lớn nhất thế giới là Ngân hàng Thế Giới WB và Quỹ Tiền Tệ Thế Giới IMF. Ngày nay Bretton Woods đã sụp đổ nhưng hai định chế khổng lồ kia vẫn tồn tại. Nhiều người biết đến IMF và WB nhưng không biết đến lý do ra đời của hai định chế này là phục vụ Hệ thống Bretton Woods.
Kỷ nguyên tiền giấy là kỷ nguyên các chính phủ có thể tước lấy tiền của bạn bất cứ lúc nào bằng cách in thêm tiền. Đây là thời kỳ tất cả những người giữ tiền đều phải nhìn chằm chằm vào con số lạm phát. Những người lao động sẽ phải vất vả một đời và không hiểu vì sao số tiền dành dụm của mình mỗi ngày lại teo nhỏ.
Hệ thống Bretton Woods là gì?
Nội dung
Hệ thống Bretton Woods là hệ thống tiền tệ được bảo chứng bằng vàng, lấy đồng đô la Mỹ làm đồng tiền mạnh trung tâm. 35 đồng đô la Mỹ sẽ được bảo chứng tương đương một ounce vàng. Tất cả đồng tiền còn lại trên thế giới sẽ được quy định một tỷ giá cố định với đồng đô la Mỹ.
Chính phủ các nước phải đảm bảo tỷ giá đồng nội tệ và đô la Mỹ phải được duy trì cố định như cam kết. Chính phủ Mỹ phải đảm bảo đô la Mỹ phải được phép đổi sang vàng với tỷ lệ 35 đô la/ounce.
Đô la Mỹ và vàng là tài sản dự trữ trong các kho ngoại hối của các quốc gia. Nếu đồng nội tệ mất giá, họ phải lấy đô la Mỹ và vàng trong kho bán ra thị trường để mua lại đồng nội tệ. Ngược lại, đồng nội tệ tăng giá so với tỷ giá quy định, họ phải in thêm nội tệ tung ra thị trường.
Nếu chính phủ các nước không đủ nguồn lực để ổn định tỷ giá thì IMF có thể giúp đỡ họ.
Sự ra đời hệ thống Bretton Woods
Thực ra, trước hệ thống Bretton Woods đã từng có một thời kỳ tiền giấy được đảm bảo bằng vàng ở từng quốc gia. Hệ thống tiền tệ này được gọi với tên gọi là chế độ bản vị vàng.
Việc giao thương có thể dùng tiền giấy hoặc vàng. Giá trị của tiền giấy được đảm bảo bằng vàng theo tỷ lệ quy đổi được chính phủ cam kết bảo vệ. Các thương nhân có thể đổi tiền giấy ra vàng vào bất cứ thời điểm nào.
Xem thêm bài Lịch sử giá vàng: từ những năm 1800 đến hôm nay
Bản vị vàng là gì? Tại sao bản vị vàng sụp đổ?
Bản vị vàng sụp đổ
Nhưng vào thời kỳ chiến tranh thế giới thứ nhất, chế độ bản vị vàng đã sụp đổ.
Nguyên nhân sụp đổ là các chính phủ đã vi phạm sự cam kết giá trị của đồng tiền giấy họ in ra. Các chính phủ đều bội chi. Họ in rất nhiều tiền giấy để tiêu xài.
Sau thế chiến I, các chính phủ lần nữa cố gắng khôi phục lại chế độ bản vị vàng. Khi kinh tế phát triển nóng, nhu cầu tiền tăng cao, các chính phủ lần nữa in tiền vô tội vạ. Khi các đồng tiền không được chính phủ bảo đảm giá trị quy đổi ra vàng theo cam kết thì đó là lúc đồng tiền giấy sụp đổ, chế độ bản vị vàng lần nữa sụp đổ.
Đỉnh điểm sụp đổ của chế độ bản vị vàng có lẻ phải tính vào mốc khủng hoảng sụp đổ thị trường chứng khoán 1929. Các nhà đầu tư đổ xô đầu cơ, tích trữ vàng, hàng hóa. Nền kinh tế rơi vào đại khủng hoảng.
Ngày 30/1/1934. Hoa Kỳ ra đạo luật cấm sở hữu vàng với tư nhân, đánh dấu thời điểm kết thúc bản vị vàng.
Hệ thống Bretton Woods ra đời năm nào?
Sau khi chế độ bản vị vàng sụp đổ, kho vàng của hầu hết quốc gia đều trống rỗng. Họ không thể tiếp tục một chế độ bản vị vàng như xưa. Họ cũng không thể cứ thế in một đồng tiền giấy vì các thương nhân sẽ không chấp nhận. Lúc này Mỹ là quốc gia giàu có nhất hiện giờ. 3/4 lượng vàng trên thế giới đang nằm trong kho của Mỹ. Như vậy thế giới có thể khôi phục lại một dạng chế độ bản vị vàng mới với cái tên hệ thống Bretton Woods bằng cách lấy Mỹ làm trụ cột cho nền kinh tế toàn thế giới.
Hệ thống Bretton Woods ra đời năm 1944 tháng 7, dưới một bản Hiệp định Bretton Woods do 44 quốc gia đại diện. Có 730 đại biểu tham dự hội nghị Bretton Woods và đi đến ký kết.
Bretton Woods ở đâu?
Bretton Woods lấy theo tên một ngọn núi ở bang New Hampshire tại Hoa Kỳ. Đây là một khu nghỉ dưỡng núi nổi tiếng trong dãy núi White Mountains. Đặc biệt là khu vực trượt tuyết nổi tiếng Bretton Woods Ski Resort.
Đặc điểm của hệ thống Bretton Woods
Đặc điểm cơ bản, cốt lõi nhất của hệ thống Bretton Woods đó là:
- Lấy đồng đô la Mỹ làm trung tâm.
- Đô la Mỹ là đồng tiền thanh toán quốc tế duy nhất.
- Đô la Mỹ Là đồng tiền duy nhất có thể đổi sang vàng.
- Mức quy đổi được cố định là 35 USD/1 ounce vàng.
- Đô la Mỹ là đồng tiền duy nhất được bảo chứng bằng vàng. Mỗi đồng đô được in ra phải được một lượng vàng tương ứng bảo đảm giá trị cất trữ trong ngân khố.
Nội dung hệ thống Bretton Woods
Nội dung hệ thống Bretton Woods có thể trình bày ngắn gọn như sau.
Đồng tiền của các quốc gia khác sẽ được neo vào đồng đô la Mỹ theo tỷ giá cố định. Việc thanh toán thương mại quốc tế sẽ dùng đô la Mỹ hoặc vàng.
Đô la Mỹ và vàng là ngoại tệ trong dự trữ ngoại hối quốc gia. Tỷ giá cho phép được biến động ±1%. Các ngân hàng trung ương phải đảm bảo mức tỷ giá này. Nếu đồng nội tệ tăng giá, họ phải in thêm tiền, mua lại đồng USD trên thị trường. Ngược lại, họ phải mua vào đồng nội tệ, tung USD hoặc vàng từ dự trữ ngoại hối ra thị trường.
Mức biến động tỷ giá tối đa là ±5%. Trên mức này phải có sự chấp thuận của IMF.
Hai nội dung quan trọng khác của hệ thống Bretton Woods là thành lập 2 định chế tài chính: Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế (IBRD). IBRD là tiền thân của ngân hàng Thế Giới WB sau này.
Vai trò của Quỹ tiền tệ quốc tế IMF
IMF là định chế tài chính nhằm hướng dẫn, chỉ đạo các chính sách tiền tệ quốc tế. Kiểm tra, thực hiện các chính sách tiền tệ. Theo dõi giám sát việc thực hiện các quy định của hệ thống tiền tệ Bretton Woods của các quốc gia.
Hệ thống Bretton Woods không thể hoạt động nếu không có IMF. Các chính sách tiền tệ đảm bảo tỷ giá cố định với đồng đô la Mỹ cần phải có người giám sát. Các thỏa thuận Bretton Woods cần có người giám sát. Các quốc gia thành viên cũng cần nó để bảo lãnh cho họ nếu giá trị đồng tiền của họ xuống quá thấp. Họ cần một loại ngân hàng trung ương toàn cầu mà họ có thể vay nếu họ cần điều chỉnh giá trị đồng tiền của mình.
Các quốc gia đã quyết định không trao cho IMF quyền lực của một ngân hàng trung ương toàn cầu. Thay vào đó, họ đồng ý đóng góp vào một nhóm tiền tệ quốc gia và vàng cố định do IMF nắm giữ. Mỗi quốc gia thành viên của hệ thống Bretton Woods sau đó được quyền vay những gì họ cần.
Vai trò của ngân hàng Tái thiết và Phát triển Quốc tế IBRD
IBRD chịu trách nhiệm tài trợ vốn cho các dự án tái thiết, phát triển Châu Âu sau chiến tranh. IBRD cũng tài trợ vốn lãi suất thấp cho các nước đang phát triển. Nguồn vốn được lấy từ các nước phát triển.
Ưu nhược điểm của hệ thống Bretton Woods
Ưu điểm của hệ thống Bretton Woods:
- Đồng tiền về cơ bản được bảo chứng, đảm bảo giá trị. Theo như cam kết, quy định thì mỗi đồng USD in ra đều được bảo chứng một giá trị vàng tương ứng. Về cơ bản, có thể coi đây là một dạng khác của chế độ bản vị vàng.
- Sau Thế chiến II, hầu hết các quốc gia đều cạn kiệt vàng nên không thể duy trì hệ thống tiền tệ bản vị vàng tại từng quốc gia. Các mối quan hệ thanh toán quốc tế vì vậy đứt gãy, cản trở sự phát triển hồi phục kinh tế thế giới. Hệ thống Bretton Woods ra đời, lấy đồng đô la Mỹ làm trung tâm, đảm bảo khôi phục lại hệ thống tiền tệ thanh toán quốc tế. Khôi phục lại giao thương, phát triển kinh tế
- Việc thanh toán quốc tế có thể được thực hiện dễ dàng bằng đồng USD thay vì vận chuyển vàng.
- Giá trị tài sản của người giữ tiền được đảm bảo.
Nhược điểm của hệ thống Bretton Woods:
- Hệ thống lấy nền kinh tế Mỹ làm trung tâm, là cột trụ duy nhất. Đây cũng là điểm yếu trí mạng. Nếu nền kinh tế Mỹ gặp vấn đề như mất cân bằng cán cân thanh toán có thể dẫn đến sự sụp đổ nguyên hệ thống.
- Cũng như chế độ bản vị vàng, đồng đô la Mỹ được bảo chứng bằng vàng. Nhưng khi sự cam kết này bị phá vỡ. Nghĩa là khi Mỹ in tiền ra không được bảo chứng. Giá trị tiền giấy USD > giá trị vàng. Hệ thống này sẽ sụp đổ như chế độ bản vị vàng trước đây.
Hệ thống Bretton Woods sụp đổ
Bắt đầu từ sự thâm hụt thương mại
Hệ thống Bretton Woods tồn tại với nhược điểm chí mạng là lấy Mỹ làm trung tâm của nền kinh tế thế giới. Điều gì sẽ xảy ra nếu cán cân thương mại giữa Mỹ và phần còn lại của thế giới mất cân bằng? Nếu Mỹ nhập siêu quá nhiều, kho vàng Mỹ sẽ cạn. Liệu họ có chấp nhận điều đó không?
Những năm 1950 ~ 1960 , Mỹ đã bắt đầu chịu sự thâm hụt nặng nề với các quốc gia khác. Cán cân thanh toán đã bị nghiêng lệch.
Từ một quốc gia sản xuất lớn nhất thế giới, Mỹ đã bắt đầu nhập siêu. Mỹ đã có những cố gắng để giảm thiểu sự mất cân bằng của cán cân thanh toán bằng cách yêu cầu một số quốc gia đang xuất siêu qua Mỹ tăng giá đồng nội tệ của họ, điều chỉnh lại tỷ giá neo. Việc điều chỉnh này tất nhiên sẽ khiến hàng hóa các nước này cạnh tranh yếu đi. Hai nước điển hình bấy giờ là Đức và Nhật đã từ chối đề nghị của Mỹ.
Để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của nền kinh tế, Mỹ đã in đồng đô la nhiều hơn số vàng được bảo chứng. Thị trường nhanh chóng nhận ra điều này. Tổng Thống Pháp Charles de Gaulle yêu cầu ngân hàng trung ương tìm cách giải quyết dự trữ USD của họ. Các nhà đầu cơ tiền tệ tìm cách bán đồng đô la Mỹ. Sức ép lên đồng USD ngày mỗi tăng.
Thỏa thuận GAP và nổ lực can thiệp giá vàng
Để cứu vãn tình hình, năm 1962, Mỹ và 9 nước khác đã ký kết một “Thỏa thuận chung về vay mượn”, gọi tắt là GAB. Theo GAB Mỹ và 9 nước này sẽ cho IMF vay mượn những khoản vốn bổ sung trong trường hợp có nước thành viên cần khoản vốn lớn.
Đồng thời Mỹ cùng 7 nước công nghiệp phát triển khác ký một thỏa thuận can thiệp giá vàng. Nhằm ổn định mức giá 35USD/1 ounce vàng được quy ước. Nhưng sự can thiệp này về cơ bản thất bại khi các ngân hàng trung ương nhận ra Mỹ đã không tuân thủ luật chơi ban đầu. Giá trị tiền giấy USD hiện lớn hơn giá trị vàng quy theo tỷ giá quy ước ban đầu. Từ đó tồn tại tình trạng hai giá vàng.
Sự kết thúc của hệ thống Bretton Woods
Năm 1971, Hoa Kỳ phải hứng chịu tình trạng lạm phát đình trệ nghiêm trọng. Sự kết hợp giữa lạm phát và suy thoái gây ra tình trạng thất nghiệp và tăng trưởng kinh tế thấp.
Để đối phó với sự sụt giảm giá trị đồng đô la do có quá nhiều tiền tệ trong lưu thông, Tổng thống Nixon bắt đầu phá vỡ cam kết tỉ lệ bảo chứng của đồng đô la so với vàng. Nixon phá giá đồng đô la xuống còn 1/38 của một ounce vàng. Và sau đó là 1/42 của một ounce.
Kế hoạch phá giá đã phản tác dụng. Nó kích động một cuộc chạy đua đổi đồng đô la sang vàng tại Fort Knox khi mọi người nhận thấy đồng đô la mất giá nhanh chóng. Ngày 15/08/1971, Nixon đã loại bỏ hoàn toàn giá trị của đồng đô la khỏi vàng. Không còn một sự bảo chứng giá trị đồng tiền nào nữa. Vàng nhanh chóng vọt lên 120 USD/ounce trên thị trường tự do. Hệ thống Bretton Woods chính thức hoàn toàn sụp đổ vào ngày 15/08/1971.
Vì sao hệ thống Bretton Woods sụp đổ?
Sau 80 năm nhìn lại, thì nguyên nhân gì đã khiến hệ thống Bretton Woods sụp đổ?
Như đã phân tích ở phần nhược điểm, hệ thống Bretton Woods bám trụ vào nền kinh tế Mỹ là một nhược điểm chí mạng. Khi cán cân thương mại giữa Mỹ và phần còn lại thế giới không cân bằng nữa thì sự sụp đổ sẽ xảy ra.
Hệ thống Bretton Woods thực ra là một dạng tồn tại khác của chế độ bản vị vàng. Chỉ khác ở đây chỉ có đồng đô la Mỹ là đồng tiền duy nhất được bảo chứng bằng vàng. Nguyên tắc của chế độ bản vị vàng là tôn trọng cam kết khi phát hành đồng tiền giấy. Khi sự cam kết đảm bảo giá trị đồng tiền giấy không được tôn trọng, thì sự sụp đổ luôn là điều tất yếu xảy ra sau đó.
Như vậy ngày 15/8/1971, hệ thống Bretton Woods đã hoàn toàn sụp đổ sau gần 3 thập niên tồn tại. Chính tổng thống Nixon là người cáo chung nó. Từ đó một hệ thống tiền tệ mới ra đời và vẫn chưa có tên gọi chính thức cho nó. Nước Mỹ đã nhanh chóng thay đổi luật chơi và biến đồng tiền của họ thành đồng đô la dầu mỏ.
